Δημοσιεύθηκε στο Βήμα, στις 23/02/2003, από τον βουλευτή κ. Ιωάννη Μ. Βαρβιτσιώτη.
Ζωηρά, αν και επιφυλακτικά, τα σχόλια των αρχαιολόγων για τα ευρήματα του καθηγητή Θεόδωρου Σπυρόπουλου
Τον Μάρτιο του 2002 ο καθηγητής της Αρχαιολογίας και επίτιμος έφορος Αρχαιοτήτων Σπάρτης Θεόδωρος Γ. Σπυρόπουλος ανακοίνωσε την ανακάλυψη του μυκηναϊκού ανακτόρου του Μενελάου και της Ελένης στην ομηρική πόλη Λακεδαίμονα, κοντά στη σημερινή κωμόπολη της Πελλάνας, 25 χλμ. Β.Δ. της Σπάρτης, και κοντά στην κοίτη του Ευρώτα. Η ανακοίνωση αυτή συνάντησε την επιφύλαξη - τη σιωπηρή αποδοκιμασία, θα 'λεγα - αρχαιολογικών κύκλων στην Ελλάδα. Προκαλεί, όμως, απορία το γεγονός ότι, ενώ το ΚΑΣ (Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο) σε πλήρη σύνθεση επισκέφθηκε στις 20.5.2002 τις ανασκαφές, τηρεί έκτοτε «άκρα του τάφου σιγή», παρά την υποχρέωση που έχει από τον νόμο να εκδώσει σχετική γνωμάτευση. Αλλά και οι αντιδρώντες δεν «πολεμούν» φανερά την ανακάλυψη του Σπυρόπουλου, αλλά με ψιθύρους και στο παρασκήνιο προσπαθούν να τη διακωμωδήσουν.
Αμφισβητήσεις και προκατάληψη
Δεν είμαι αρχαιολόγος, ούτε έχω σπουδάσει σχετικά για να κρίνω τις ανακαλύψεις του Σπυρόπουλου. Έχω όμως αγάπη για τον τόπο μου - κατάγομαι από την περιοχή - και έχω ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα ευρήματα της ανασκαφής. Έτσι γνωρίζω ότι η ανακάλυψη αυτή έχει αποσπάσει θετικά σχόλια από τη διεθνή κοινότητα. Και γνωρίζω, ακόμη, ότι στην Ελλάδα ανθούν οι αντιζηλίες και οι μικροανταγωνισμοί. Έτσι, άλλωστε, δεν συνέβη με τον Μανόλη Ανδρόνικο με την ανακάλυψή του για τον τάφο του Φιλίππου; Έγινε αντικείμενο έντονης αμφισβήτησης και χρειάστηκε πολύς χρόνος και μεγάλη προσωπική προσπάθεια, για να αρθούν οι επιφυλάξεις - και όχι μόνον - που είχε διατυπώσει η πλειονότητα των ομοτέχνων του.
Είναι, όμως, ιστορικά βεβαιωμένο ότι ο Μενέλαος ήταν υπαρκτό πρόσωπο, υπήρξε βασιλιάς, και είχε κατά συνέπεια ανάκτορο αντάξιό του. Είναι ακόμη προφανές ότι το ανάκτορο θα έπρεπε να ήταν χτισμένο στην πρωτεύουσα του κράτους. Ποια ήταν όμως η πρωτεύουσα του κράτους του Μενελάου;
Ο Σπυρόπουλος υποστηρίζει ότι πρωτεύουσα ήταν η Λακεδαίμων, την οποία εντόπισε στην περιοχή της Πελλάνας, στις ανατολικές υπώρειες του Ταϋγέτου και συγκεκριμένα στον λόφο Παλαιόκαστρο. Οι αντιλέγοντες όμως - και είναι πολλοί - υποστηρίζουν ότι η Λακεδαίμων ήταν περιοχή και όχι πόλη.
Ο Σπυρόπουλος, για να στηρίξει την άποψή του, παραθέτει χωρία του Ομήρου, τόσο στην Ιλιάδα όσο και στην Οδύσσεια, από τα οποία συνάγει το συμπέρασμα ότι η Λακεδαίμων ήταν πόλη. Πιο συγκεκριμένα στην Ιλιάδα: ο Όμηρος απαριθμεί διάφορα τοπωνύμια, προφανώς πόλεις του βασιλείου του Μενελάου, που μετείχαν στην εκστρατεία. Τα τοπωνύμια τα οποία αναφέρονται συνδέονται μεταξύ τους με συμπλεκτικούς συνδέσμους (τε, και, ήδε), που, ως γνωστόν, συνδέουν όμοια πράγματα. Στο χωρίο, λοιπόν, αυτό αναφέρονται αρκετές πόλεις και μεταξύ αυτών και η Λακεδαίμων. Το σχετικό χωρίο της Ιλιάδος έχει σε μετάφραση ως εξής:
Ήσαν εκείνοι που είχαν την κοίλη και κητώεσσα Λακεδαίμονα, και την Φάρι και την Σπάρτη και την Μέση με τα πολλά περιστέρια, που ενέμοντο και τις Βρυσειές και τις τερπνές Αυγειές, εκείνοι επίσης που είχαν τις Αμύκλες και το Έλος την παράλια πολίχνη, και αυτοί που είχαν τον Λα και κατοικούσαν περί το Οίτυλον, αρχηγός τους ήταν ο βροντόφωνος Μενέλαος με 60 πλοία.
Αλλά και στην Οδύσσεια η περιγραφή, την οποία μας χαρίζει ο Όμηρος, είναι διαφωτιστική. Ο γιος του Οδυσσέα, Τηλέμαχος, φεύγει κρυφά από την Ιθάκη με ένα μικρό ιστιοφόρο και μετά από 3 ημέρες φθάνει στην Πύλο. Αγωνιά για τον πατέρα του και πάει να ρωτήσει τον βασιλιά Νέστορα για την τύχη του. Εκείνος δεν γνωρίζει, επειδή έφυγε νωρίς από την Τροία και τον στέλνει να ρωτήσει τον Μενέλαο στη Λακεδαίμονα, που καταφανώς, κατά τον Σπυρόπουλο, αναφέρεται ως πόλις. Ο ποιητής, στη συνέχεια, περιγράφει ότι, όταν ο Τηλέμαχος έφθασε στα ανάκτορα του Μενελάου, ο τελευταίος πάντρευε τον γιο του με κόρη από τη Σπάρτη (Σπάρτηθεν). Αν τα ανάκτορα του Μενελάου ήταν στη Σπάρτη, ο Σπυρόπουλος υπογραμμίζει ότι ο Όμηρος δεν θα έγραφε ότι η νύφη του Μενελάου ήταν από τη Σπάρτη.
Λόγος και αντίλογοι
Ασφαλώς, σ' αυτή την άποψη του Σπυρόπουλου θα υπάρχει επιστημονικός αντίλογος. Μήπως, λοιπόν, η επιστημονική κοινότητα θα έπρεπε να διοργανώσει έναν δημόσιο διάλογο, ώστε να φωτισθούμε και εμείς οι αδαείς; Η Αρχαιολογική Εταιρεία, η έγκυρη και σοβαρή αυτή επιστημονική εταιρεία, η οποία ελπίζω να έχει επανακτήσει τώρα την ηρεμία της μετά τα εσωτερικά της προβλήματα, τα οποία δυστυχώς δημιουργήθηκαν ύστερα από ατυχείς ενέργειες του υπουργού Πολιτισμού, μπορεί, νομίζω, να αναλάβει σχετική πρωτοβουλία.
Ανεξάρτητα, όμως, από αυτό που ανάγεται στη σφαίρα της επιστημονικής ανάλυσης, είναι γεγονός ότι η Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή από το 1830 αναζητούσε το ανάκτορο του Μενελάου στη μυκηναϊκή Σπάρτη, δηλαδή στο ύψωμα της Κοκκινόραχης, όπου υπήρχε ιερό του Μενελάου και της Ελένης, ιδρυμένο περί το 700 π.Χ. Ανάκτορο, όμως, δεν ευρέθη εκεί που να ταιριάζει σ' έναν Μενέλαο! Ούτε βασιλικοί τάφοι βρέθηκαν εκεί ή αλλού στη Λακωνία, ούτε Κυκλώπεια τείχη, ούτε μέγαρο με ιερά και αποθήκες, τίποτα από αυτά που χαρακτηρίζουν ένα μυκηναϊκό κέντρο, και μάλιστα ένα ανάκτορο ανάλογο του Ατρείδη Μενελάου.
Όλα, όμως, αυτά βρέθηκαν κοντά στη σημερινή Πελλάνα, που κατά τον Σπυρόπουλο, ο οποίος επικαλείται τον Όμηρο, είναι η ομηρική Λακεδαίμων - που υπήρξε η πρωτεύουσα του Μενελάου.
Είχα την τύχη να ξεναγηθώ από τον Σπυρόπουλο στον χώρο, όπου έσκαβε συστηματικά 22 χρόνια ως έφορος αρχαιοτήτων Αρκαδίας και Λακωνίας.
Τα ευρήματα των ανασκαφών
Το ανάκτορο του Μενελάου στη Λακεδαίμονα είναι κατά τον ανασκαφέα ένα από τα μεγαλύτερα του μυκηναϊκού κόσμου. Η συνολική του έκταση είναι 6.000 τ.μ., αφού ήταν συγκρότημα κατοικίας (μέγαρο), λατρείας (ιερό), διοίκησης του κράτους, με αρχεία, αποθήκες και εργαστήρια. Πολλά από αυτά αναμένουν την πλήρη αποκάλυψή τους.
Για πρώτη φορά στη Λακωνία αποκαλύφθηκε Κυκλώπειο τείχος με κεντρική πύλη. Είχε κατεδαφιστεί στην αρχαιότητα, αλλά σώθηκαν καλά τα θεμέλιά του. Υπολογίζεται ότι θα φτάσει ή θα ξεπεράσει σε έκταση το μήκος των Κυκλώπειων τειχών των Μυκηνών και της Τίρυνθας. Όπως και εκεί, άλλωστε, το κυκλώπειο τείχος της Λακεδαίμονος περικλείει και την Πηγή, για προμήθεια νερού σε περίπτωση πολιορκίας. Η Πηγή ονομάζεται Πελλανίς και στα ρωμαϊκά χρόνια τροφοδότησε τη Σπάρτη με τα πλούσια νερά της!
Αλλά ένα λαμπρό ανάκτορο συνοδεύεται και από ανάλογους βασιλικούς τάφους. Και, πράγματι, αποκαλύφθηκαν οι βασιλικοί τάφοι στη θέση Πελεκητή και είναι οι μεγαλύτεροι και μεγαλοπρεπέστεροι θολωτοί λαξευτοί σε βράχο τάφοι ολόκληρης της μυκηναϊκής Ελλάδος!!
Θαλαμωτοί τάφοι για τους πολίτες βρέθηκαν στα υψώματα ανατολικά και βόρεια του ανακτόρου, ενώ η μυκηναϊκή πόλη Λακεδαίμων εντοπίσθηκε κάτω από το ανάκτορο. Έτσι κλείνει, κατά τον Σπυρόπουλο πάντοτε, το κεφάλαιο του μυκηναϊκού κέντρου της Λακωνίας και του ανακτόρου του Μενελάου και της Ελένης!
Αν, όμως, δεχθούμε ότι είναι βάσιμη η επιχειρηματολογία όσων αμφισβητούν ότι το ανακαλυφθέν από τον Σπυρόπουλο είναι το ανάκτορο του Μενελάου, οφείλουν να εξηγήσουν σε ποιον ανήκει ο τεράστιος ερειπιώνας που ανακαλύφθηκε. Είναι το ελάχιστο το οποίο πρέπει να κάνουν, για να προστατέψουν το δικό τους επιστημονικό κύρος.
Εκείνο, πάντως, το οποίο οφείλει ο κ. υπουργός Πολιτισμού να πράξει, είναι να δώσει τα αναγκαία μέσα στον Θ. Σπυρόπουλο, για να συνεχίσει το ανασκαπτικό του έργο. Η συνέχιση των ανασκαφών των ανακτόρων στη Λακεδαίμονα δεν είναι μόνο επιστημονική, αλλά και εθνική υπόθεση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου