9.2. Α) Η Πελλάνα σε κείμενα αρχαίων συγγραφέων.

 Χάρη στον εκλεκτό, πλέον, αναγνώστη μας Χρήστο Χ., ο οποίος για μία ακόμα φορά απέδειξε την γόνιμη διάθεσή του να μας παροτρύνει σε περαιτέρω αναζητήσεις για το χωριό και την περιοχή μας μέσω της δικής του προσωπικής έρευνας, θα σας παρουσιάσουμε (εδώ, καθώς και στα επόμενα άρθρα μας) με χρονολογική σειρά, αποσπάσματα από έργα διαφόρων, κατά καιρούς, συγγραφέων που αναφέρουν στα κείμενά τους την Πελλάνα (ή έστω την ευρύτερη περιοχή της βόρειας Λακωνίας).

--- . ---

 Αρχίζουμε, λοιπόν, με τους αρχαίους συγγραφείς: αρκετοί από αυτούς χρησιμοποιούν την ιωνική διάλεκτο και γι' αυτό αποκαλούν την πόλη ως Πελλήνη, αντί Πελλάνα όπως είναι στην δωρική διάλεκτο (π.β. ιων. Σελήνη, Μυτιλήνη > δωρ. Σελάνα, Μυτιλάνα κλπ.). Δεν πρέπει, επομένως, να συγχέεται με άλλες ομώνυμες ελληνικές πόλεις (όπως π.χ. με την αχαϊκή Πελλήνη).

1. Ξενοφών (427-355 π.Χ.), "Ελληνικά", βιβλίο Ζ, κεφ. 5:

«(Επαμεινώνδας) …και [επεί] ήσθετο εξεστρατευμένον τον Αγησίλαον και όντα ήδη εν τη Πελλήνη, δειπνοποιησάμενος και παραγγείλας ηγείτο τω στρατεύματι ευθύς επί Σπάρτην.»
βλ. Perseus Digital Library, βλ. Google books

(Ο Επαμεινώνδας) …και [επειδή] έμαθε ότι ο Αγησίλαος είχε εκστρατεύσει και ήταν ήδη στην Πελλήνη, αφού δείπνησε και έδωσε διαταγές, οδήγησε αμέσως το στράτευμα εναντίον της Σπάρτης.

2. Πολύβιος (203-120 π.Χ.), "Ιστορίαι":

 1) βιβλίο 4, κεφ. 81, παρ. 7: «Ούτος μεν ουν ανεχώρησεν ταις ανοδίαις εις την εν Τριπόλει προσαγορευομένην Πελλήνην.»
βλ. Perseus Digital Library, βλ. Google books 

Αυτός λοιπόν αναχώρησε από μέρη χωρίς δρόμους προς την εντός της Τριπολίτιδας αποκαλούμενη Πελλήνη.

 2) βιβλίο 16, κεφ. 37, παρ. 5: «Οι δε εν τη Πελλήνη μισθοφόροι κατά την επιούσαν ημέραν άμα τω σημήναι τους σκοπούς την καταδρομήν των πολεμίων εκ χειρός εβοήθουν, καθάπερ έθος ην αυτοίς και προσέκειντο τοις υπεναντίοις.»

 βλ. Perseus Digital Library

Οι μισθοφόροι (που βρίσκονταν) στην Πελλήνη την επόμενη ημέρα, μόλις ειδοποίησαν οι σκοποί για την επιδρομή των εχθρών, βοηθούσαν έμπρακτα, καθώς είναι συνήθεια σε αυτούς και πλησίασαν εναντίον των εχθρών.

3. Διόδωρος (80-20 π.Χ.), "Ιστορική Βιβλιοθήκη", βιβλίο 15, κεφ. 67, παρ. 2:

«Αρκάδες δε Λυκομήδην στρατηγόν προχειρισάμενοι, και παραδόντες αυτώ τους επιλέκτους ονομαζομένους, όντας πεντακισχιλίους, εστράτευσαν επί Πελλήνην της Λακωνικής, και την μεν πόλιν βία χειρωσάμενοι τους εγκαταλειφθέντας φρουρούς των Λακεδαιμονίων απέκτειναν, όντας πλείους των τριακοσίων, την δε πόλιν εξανδραποδισάμενοι και την χώραν δηώσαντες επανήλθον εις την οικείαν, φθάσαντες την παρά των Λακεδαιμονίων βοήθειαν.»  
βλ. Perseus Digital Library, βλ. Google books 

 Οι Αρκάδες αφού εξέλεξαν τον Λυκομήδη ως στρατηγό και του παρέδωσαν αυτούς που επονομάζονταν επίλεκτοι, οι οποίοι ήταν πέντε χιλιάδες, εξεστράτευσαν εναντίον της Πελλήνης στην Λακωνική, και αφού κυρίευσαν με βία την πόλη, σκότωσαν τους φρουρούς των Λακεδαιμονίων που είχαν παραμείνει, οι οποίοι ήταν περισσότεροι από τριακόσιοι, ενώ αφού υποδούλωσαν την πόλη και κατέστρεψαν την περιοχή επανήλθαν στην δική τους, πριν έρθει η βοήθεια εκ μέρους των Λακεδαιμονίων.

4. Στράβων (63-23 π.Χ.), "Γεωγραφικά", βιβλίο 8, κεφ. 7, παρ. 8:

«Τα δε Πέλλανα έτερα τούτων εστί, Λακωνικόν χωρίον, ως προς την Μεγαλοπολίτιν νεύον.»
βλ. Perseus Digital Library, βλ. Google books 

Ενώ τα Πέλλανα είναι διάφορα από αυτά, αφού είναι Λακωνική περιοχή, που συνορεύει/οδηγεί προς την Μεγαλόπολη.

5. Πλούταρχος (45-120 μ.Χ.), "Βίοι Παράλληλοι", Άγις και Κλεομένης, κεφ. 8.1:

« Ου μην αλλά διαπραξάμενος ο Άγις έφορον γενέσθαι τον Λύσανδρον, ευθύς εισέφερε δι' αυτού ρήτραν εις τους γέροντας, ης ην κεφάλαια χρεών μεν αφεθήναι τους οφείλοντας, της δε γης αναδασωθείσης την μεν από του κατά Πελλήνην χαράδρου προς τον Ταΰγετον και Μαλέαν και Σελλασίαν κλήρους γενέσθαι τετρακισχιλίους πεντακοσίους, την δ' έξω μυρίους πεντακισχιλίους.»  
βλ. Βικιθήκη, βλ. Google books, βλ. Mikros apoplous (download)

 Επιπλέον όταν κατάφερε ο Άγις να κάνει έφορο τον Λύσανδρο, προσέφερε αμέσως μέσω αυτού διάταξη στους γέροντες, με την οποία έπρεπε να απαλλαγούν οι οφειλέτες από τα χρηματικά χρέη, ενώ η γη που αναδασώθηκε, η μεν από το φαράγγι απ’ την μεριά της Πελλήνης προς τον Ταΰγετο και τον Μαλέα και την Σελλασία να μοιραστεί σε 4.500 κλήρους, η δε έξωθεν σε 15.000 κλήρους.

6. Παυσανίας (2^ος αι. μ.Χ.), "Ελλάδος περιήγησις", :

 1) βιβλίο 3 (Λακωνικά), κεφ. 1, παρ. 4: «(Οίβαλος) προσλαβών δε Ικάριον και τους στασιώτας παρά πολύ τε υπερεβάλετο δυνάμει Τυνδάρεων και ηνάγκασεν αποχωρήσαι δείσαντα, ως μεν Λακεδαιμόνιοί φασιν, ες Πελλάναν, Μεσσηνίων δε εστιν ες αυτόν λόγος Τυνδάρεων φεύγοντα ελθείν ως Αφαρέα ες την Μεσσηνίαν...»
 βλ. βιβλιοθ. Παν/μίου Αθηνών
  (Ο Οίβαλος) αφού προσέλαβε τον Ικάριο και τους στασιαστές υπερέβαλε πάρα πολύ σε δύναμη από τον Τυνδάρεω και τον ανάγκασε να αποχωρήσει από φόβο, όπως ισχυρίζονται οι Λακεδαιμόνιοι, προς την Πελλάνα, ενώ για τους Μεσσηνίους υπάρχει γι' αυτόν η άποψη ότι ο Τυνδάρεως όταν έφυγε ήλθε ως την Αφαρέα της Μεσσηνίας...
 2) βιβλίο 3 (Λακωνικά), κεφ. 21, παρ. 2:  «Προϊόντι δε ως επί την Πελλάναν Χαράκωμα εστίν ονομαζόμενον και μετά τούτο Πελλάνα πόλις το αρχαίον. Τυνδάρεων δε οικήσαι φασιν ενταύθα, ότε Ιπποκόωντα και τους παίδας έφευγεν εκ Σπάρτης. Θέας δε άξια αυτόθι ιδών Ασκληπιού τε οίδα ιερόν και την πηγήν Πελλανίδα. Ες ταύτην λέγουσιν υδρευομένην εμπεσείν παρθένον, αφανισθείσης δε το κάλυμμα αναφανήναι το επί της κεφαλής εν ετέρα πηγή Λαγκία. Πελλάνης δε εκατόν στάδια απέχει Βελεμίνα.»  
βλ. Perseus Digital Library

 Προχωρώντας δε προς την Πελλάνα υπάρχει το ονομαζόμενο Χαράκωμα και μετά από αυτό η Πελλάνα, πόλη στα αρχαία χρόνια. Και λένε πως ο Τυνδάρεως κατοίκησε εδώ, όταν ο Ιπποκόωντας τον έδιωξε μαζί με τα παιδιά του από την Σπάρτη. Αξιοθέατα εδώ γνωρίζω ότι είδα το ιερό του Ασκληπιού και την πηγή Πελλανίδα. Σε αυτήν, λένε, ότι έπεσε μέσα μια κοπέλα που έπαιρνε νερό, και ενώ αυτή εξαφανίστηκε το κάλυμμα της κεφαλής της φανερώθηκε στη άλλη πηγή, την Λαγκία [= Βιβάρι;]. Από την Πελλάνα απέχει εκατό στάδια η Βελεμίνα.

 3) βιβλίο 3 (Λακωνικά), κεφ. 26, παρ. 2:  «Τεχθήναι δε ενταύθα [εν Πέφνω] τους Διοσκούρους φασίν Θαλαμάται. Τούτο μεν δη και Αλκάνα εν άσμασιν οίδα ειπόντα, τραφήναι δε ουκέτι εν Πέφνω φασίν αυτούς, αλλά Ερμήν τον εις την Πελλάνα κομίσαντα είναι.»  
βλ. Perseus Digital Library

 Οι Θαλαμάτες λένε ότι γεννήθηκαν εδώ [στην Πέφνο] οι Διόσκουροι. Αυτό γνωρίζω ότι το είπε και ο Αλκμάνας στα τραγούδια του, όμως λένε ότι δεν ανατράφηκαν αυτοί πλέον στην Πέφνο, αλλά είναι ο Ερμής αυτός που τους μετέφερε στην Πελλάνα.
 4) βιβλίο 6 (Ηλιακά Β), κεφ. 8, παρ. 5: «μετά δε τον Βαύκιδά εισιν αθλητών Αρκάδων εικόνες, Ευθυμένης τε εξ αυτής Μαινάλου, νίκας την μεν ανδρών πάλης, την δ' έτι πρότερον εν παισίν ειληφώς, Αζάν εκ Πελλάνας Φίλιππος κρατήσας πυγμή παίδας, ...»
  βλ. βιβλιοθ. Παν/μίου Αθηνών
  Μετά τον Βαύκιδα υπάρχουν αγάλματα Αρκάδων αθλητών, του Ευθυμένη από το Μαίναλο, με νίκες στην πάλη ανδρών, αλλά και (με νίκη) που είχε επιπλέον πάρει παλαιότερα στην (πάλη) παίδων, και του Φίλιππου του Αζάνα από την Πελλάνα που επικράτησε στην πυγμαχία παίδων, ...
(Παρατήρηση: φαίνεται, λοιπόν, πως την εποχή που ζούσαν αυτοί οι δύο αθλητές η Πελλάνα είχε κατακτηθεί από τους γειτονικούς Αρκάδες, οι οποίοι, ως γνωστόν, πολέμησαν αρκετές φορές με τους Σπαρτιάτες για την κατοχή της.)

------------------------------------
Σημείωση:
Ο αρχαιότερος όλων, ο Όμηρος (8ος αι. π.Χ.), δεν αναφέρει, στα δύο πασίγνωστα έργα του, επακριβώς την ονομασία Πελλάνα, αν και γνωρίζουμε πλέον από τις αρχαιολογικές ανασκαφές ότι η πόλη αυτή υπήρχε κατά την εποχή του Τρωικού πολέμου! Για τον λόγο αυτό - υποστηρίζει εδώ ο αρχαιολόγος καθηγητής Θ. Σπυρόπουλος - έχει μεγάλη σημασία να επισημάνουμε τι ακριβώς σημαίνει η λέξη Λακεδαίμων στα ομηρικά έργα: 

 α) Όμηρος, "Ιλιάς", ραψωδία Β, στ. 581-590:

«Οι δ' είχον κοίλην Λακεδαίμονα κητώεσσαν, 

Και αυτοί που είχαν την κοίλη Λακεδαίμονα την φαραγγώδη,

Φάριν τε Σπάρτην τε, πολυτρήρωνά τε Μέσσην, 

και την Φάρη και την Σπάρτη, και την Μέσση με τα πολλά περιστέρια,

Βρυσειάς τ' ενέμοντο και Αυγειάς ερατεινάς, 

και τις Βρυσειές καρπώνονταν και τις όμορφες Αυγειές,

οι τ' άρα Αμύκλας είχον, Έλος τ', έφαλον πτολίεθρον, 

και αυτοί επίσης που είχαν τις Αμύκλες, και το Έλος, την παραθαλάσσια πόλη,

οι τε Λάαν είχον, ηδ' Οίτυλον αμφενέμοντο. 

και αυτοί που είχαν τον Λάα, όπως και αυτοί που κατοικούσαν γύρω από το Οίτυλο.

των οι αδελφεός ήρχε, βοήν αγαθός Μενέλαος, 

Σ’ αυτούς ήταν αρχηγός ο αδελφός του [Αγαμέμνονα], ο ονομαστός Μενέλαος,

εξήκοντα νεών. [...]» 

με εξήντα πλοία. [...]

βλ. Perseus Digital Library, βλ. Google books

  Σχόλιο:
Εδώ, λοιπόν, ο Όμηρος, στον περίφημο "Κατάλογο των πλοίων" που μετείχαν στον Τρωικό πόλεμο, δεν αναφέρει την πόλη Πελλάνα: αναφέρει πρώτα την Λακεδαίμονα, έπειτα την Φάρη και μετά την Σπάρτη... Με βάση το χωρίο  αυτό, όμως, ο καθηγητής Θ. Σπυρόπουλος στηρίζει την άποψή του ότι με την Λακεδαίμονα ο Όμηρος υπονοεί την Πελλάνα: προσέχοντας την ακριβή σειρά με την οποία καταγράφονται οι πόλεις - εξηγεί - η πρωτεύουσα για το βασίλειο του Μενελάου ήταν η Λακεδαίμονα,  ως πρώτη, και όχι η Σπάρτη, η οποία αναφέρεται τρίτη στην σειρά! Επομένως, με την ονομασία αυτή, Λακεδαίμονα, δεν περιγράφει ολόκληρη την Λακωνία, δηλ. την συνολική περιοχή που διοικούσε ο βασιλιάς, αλλά μία συγκεκριμένη περιοχή/πόλη, και επειδή την χαρακτηρίζει κοίλη και φαραγγώδη, ουσιαστικά περιγράφει εμφανώς ...την Πελλάνα (όπως ονομάστηκε αργότερα η πόλη αυτή)! 
 Το ίδιο υποστηρίζει ο εν λόγω αρχαιολόγος και για το ακόλουθο χωρίο της Οδύσσειας, στο οποίο περιγράφεται η άφιξη του Τηλέμαχου (γιου του Οδυσσέα) και του Πεισίστρατου (γιου του βασιλιά της Πύλου Νέστορα) στο παλάτι του Μενέλαου...

β) Όμηρος, «Οδύσσεια», ραψωδία δ, στ. 1-12:

«Οι δ’ ίξον κοίλην Λακεδαίμονα κητώεσσαν.

Και έφτασαν αυτοί στην κοίλη Λακεδαίμονα την φαραγγώδη,

προς δ’ άρα δώματ’ έλων Μενελάου κυδαλίμοιο.

και στο παλάτι ευθύς επήγαν του ονομαστού Μενέλαου.

Τον δ’ εύρον δαινύντα γάμον πολλοίσιν έτησιν,

Τον βρήκαν να κάνει τραπέζι σε πολύ κόσμο για το γάμο,

υιέος ηδέ θυγατρός αμύμονος, ω ενί οίκω.

του γιου του καθώς και της άψογης κόρης του, στον ίδιο χώρο.

Την μεν Αχιλλήος ρηξήνορος υιέι πέμπεν. […]

Την κόρη έστελνε στον γιο του ακαταμάχητου Αχιλλέα […]

Υιέι δε Σπάρτηθεν Αλέκτορος ήγετο κούρην,

 Τον γιο του εξάλλου πάντρευε με την κόρη του Αλέκτορα από την Σπάρτη,

ος οι τηλύγετος γένετο κρατερός Μεγαπένθης

τον κρατερό Μεγαπένθη, που τον απέκτησε στερνοπαίδι

εκ δούλης.»

από μια δούλα.

βλ. Perseus Digital Library, βλ. Google books

Πελλ. Α - Πελλ. Β